Methotrexaat

Methotrexaat (ook wel MTX genoemd) is een middel tegen reuma, een antireumaticum (DMARD). Het onderdrukt het ziekteproces en vermindert daardoor ontstekingsverschijnselen zoals pijn en zwelling van de gewrichten. Methotrexaat werkt langzaam. Het kan vier tot acht weken of zelfs langer duren voor het effect merkbaar wordt. Uw specialist adviseert u daarom ook meestal om naast methotrexaat andere pijnstillende en ontstekingsremmende middelen te gebruiken.

Gebruik

Methotrexaat wordt in de volgende vormen gebruikt:

tabletten van 2,5 of 10 mg;
kant- en klare injectiespuiten met doses tot 30 mg.

Methotrexaat mag niet dagelijks worden ingenomen, maar in een wekelijkse dosering. U neemt de voorgeschreven dosering methotrexaat dus op een vaste dag in de week in één keer in. De tabletten methotrexaat moeten na het eten worden ingenomen met water.

Naast tabletten is er de mogelijkheid van toediening van methotrexaat per injectie subcutaan (onder de huid). Dit geeft over het algemeen minder maag-darmbezwaren dan de methotrexaat in tabletvorm.

Methotrexaat als injectie

Wanneer u methotrexaat per injectie voorgeschreven heeft gekregen in verband met de behandeling van uw reumatologische aandoening, is het de bedoeling dat u of iemand in uw naaste omgeving leert deze injecties toe te dienen. Van de secretaresse krijgt u een afspraak voor prikinstructie door de reumaverpleegkundige.

Levering

Methotrexaat-injecties worden geleverd door uw eigen apotheek of door ApotheekZorg. De secretaresse van de polikliniek reumatologie faxt het recept naar de apotheek, u kunt de injecties dan later zelf bij uw apotheek ophalen. Wanneer de injecties worden besteld bij ApotheekZorg, neemt deze apotheek contact met u op over de (thuis)levering. U krijgt dus zelf geen recept mee.

Prikinstructie door de reumaverpleegkundige

De reumaverpleegkundige geeft u informatie over de methotrexaat en de toediening daarvan. Zij leert u om de Methotrexaat zelf toe te dienen. Als u dit niet zelf wilt of kunt, kan iemand uit uw naaste omgeving dit leren. Als u de methotrexaat niet zelf wilt of kunt toedienen en u heeft ook niemand in uw naaste omgeving om dit te doen, dan zorgt de reumaverpleegkundige ervoor dat een wijkverpleegkundige de methotrexaat bij u komt toedienen.

De reumaverpleegkundige neemt alles met u door, zodat u op een goede wijze thuis uw injecties kunt (laten) toedienen.

De injectiespuit met methotrexaat naaldenbeker.
Controleer het voorschrift met het aanwezige medicijn.

Handleiding voor toediening

In deze handleiding wordt beschreven hoe u de injectie met methotrexaat moet toedienen. Wij hebben hierin geprobeerd een zo duidelijk mogelijke beschrijving van de handelingen te geven. Bij het aanleren wordt u begeleid door de reumaverpleegkundige.

Werkwijze voor toediening

Zet alle benodigdheden binnen handbereik op het werkoppervlak.
De injectiespuit met methotrexaat naaldenbeker.
Controleer het voorschrift met het aanwezige medicijn.
Was de handen met water en zeep.
Bepaal de injectieplaats volgens voorschrift.
De methotrexaatmag in de buik, benen, of bovenarmen toegediend worden. Kies een geschikte plek uit waar u goed bij kunt en waar geen moedervlekken, littekens of oppervlakkige adertjes zitten.
Verwijder de naaldhuls van de subcutane naald.
De spuit kan loodrecht in de huid geplaatst worden. Indien u erg mager bent, kan dit ook door eerst een huidplooi tussen uw vingers te nemen en daarna de naald loodrecht in de huid te plaatsen.
Spuit de methotrexaatlangzaam in.
Doe de spuit met naald in de naaldenbeker.
Was de handen met water en zeep.
Controleer de voorraad.

Om de kans op bijwerkingen te verlagen wordt foliumzuur voorgeschreven. Deze worden ingenomen volgens voorschrift reumatoloog.

Bijwerkingen

Het gebruik van methotrexaat kan leiden tot een groot aantal bijverschijnselen. Deze bijverschijnselen verdwijnen meestal snel na het staken van de medicatie.

Het meest voorkomend zijn:

maag- of darmklachten: vol gevoel, misselijkheid, diarree;
leverfunctiestoornissen: hier merkt u zelf meestal niets van. De specialist laat hiervoor regelmatig uw bloed controleren. Zo nodig wordt de dosis methotrexaat aangepast. De stoornis is in het algemeen van voorbijgaande aard.

Minder vaak voorkomend zijn:

ontsteking van het mondslijmvlies;
stoornis in de bloedaanmaak door onderdrukking van het beenmerg;
bepaalde vorm van longontsteking.

Zelden komen de volgende bijwerkingen voor:

huidafwijkingen;
haaruitval;
hoofdpijn, duizeligheid;
verhoogde kans op infecties door storing in de bloedaanmaak.

Waarschuw altijd de specialist bij het optreden van bovenstaande verschijnselen of bij andere lichamelijke veranderingen tijdens de behandeling.

Vruchtbaarheid, zwangerschap en borstvoeding

Leflunomide kan invloed hebben op de vruchtbaarheid. Bij gebruik van leflunomide tijdens de zwangerschap bestaat de kans op miskramen en aangeboren afwijkingen. Daarom wordt geadviseerd om tijdens de behandeling voor een goede en betrouwbare anticonceptie te zorgen en deze na beëindiging van de behandeling nog minstens twee jaar voort te zetten. Indien u een zwangerschap overweegt, overleg dan eerst met uw arts.

Leflunomide mag niet worden gebruikt als u borstvoeding geeft, omdat de werkzame stof in de moedermelk terecht komt. Dit is niet goed voor de baby.

Bloedcontrole

Door regelmatig het bloed te laten onderzoeken, kunnen vroegtijdige tekenen van leverfunctiestoornissen en afwijkingen in het bloedbeeld worden opgespoord. Houdt u daarom goed aan de afspraken voor bloedcontrole

Vruchtbaarheid en zwangerschap

Methotrexaat kan van invloed zijn op de zaad- en eicellen. Bij gebruik van methotrexaat tijdens de zwangerschap bestaat de kans op abortus en aangeboren afwijkingen. Daarom wordt geadviseerd om tijdens de behandeling met methotrexaat betrouwbare anticonceptie te gebruiken en na beëindiging van de medicatie hiermee nog minstens drie maanden door te gaan. Vrouwen met een kinderwens moeten minimaal drie maanden voor ze zwanger willen worden, stoppen met methotrexaat. Mannen met een kinderwens moeten eveneens minimaal drie maanden voor de beoogde zwangerschap van hun partner stoppen met methotrexaat.

Aanvullende informatie

Gebruik bij voorkeur niet meer dan één alcoholconsumptie per dag. In combinatie met methotrexaat is namelijk het risico op leverfunctiestoornissen verhoogd. Indien uw huisarts of een andere specialist u antibiotica voorschrijft, meldt deze dan altijd dat u behandeld wordt met methotrexaat. Bepaalde antibiotica mogen namelijk niet in combinatie met methotrexaat gegeven worden.

Methotrexaat is een cytostaticum. Dit is een stof die de groei van cellen remt en snelgroeiende, woekerende cellen doodt. Cytostatica wordt daar vooral gebruikt bij de behandeling van kanker. Methotrexaat blijkt echter ook de groei van niet-kwaadaardige cellen te remmen en werd daar toegepast bij de huidziekte psoriasis. Toen bleek dat het ook een gunstig effect heeft op gewrichtsontstekingen. Zodoende is de toepassing ervan bij reumatische ziekten ontstaan. De dosering van methotrexaat bij reumatische ziekten is echter veel lager dan bij de behandeling van kwaadaardige aandoeningen. Hierdoor zijn de bijverschijnselen ook duidelijk minder.